پیوند مغز استخوان BOne Marrow Transplantation (BMT) (Stem Cell)
تعریف: پیوند مغز استخوان (BMT) عبارت از تخریب مغز استخوان در بیماران با دوز بالای شیمی درمانی و رادیوتراپی، و جایگزین نمودن آن با مغز استخوان سالم است. مغز استخوان پیوند شده شروع به ایجاد سلولهای خونی در حدود ۱۰ تا ۱۴ روز بعد از پیوند می کند. BMT یک نوع درمان برای بعضی از سرطان هاست. پروسیجر شامل انفوزیون داخل وریدی مغز استخوان به بیمار برای جایگزین نمودن سیستم هماتوپوئیتیک معیوب با سلول های پایه ی سالم است. انواع BMT شامل اتولوگ (گرفتن مغز استخوان بیماران بعد از درمان با عوامل Cytoreductive (تولیدکننده ی سلول) و گاهی مواقع شیمی درمانی سرطان)، سینرژیک (استفاده از دوقلوها به عنوان دهنده) و آلوژنیک (دهنده از اعضای خانواده، معمولاً یک برادر یا خواهر یا دهنده غیرفامیل با مطابقت کردن آنتی ژن لکوسیت انسانی HLA و کشت لنفوسیت مخلوط MLC]) است، انتخاب نوع مورد نظر بستگی به بیماری یا اختلال، در دسترس بودن دهنده مناسب و سازگار و وضعیت بهداشتی دهندگان مستعد دارد.
موارد مصرف
- لوسمی
- لنفوم غیرهوچکین
- مولتیپل میلوما
- استئوسارکوما
- برخی از انواع پیش رونده ی سرطان سینه
آموزش قبل از پروسیجر
- توضیحات پزشک را در مورد پروسیجر و دلیل انجام آن مرور کنید. بیمار را تشویق به پرسیدن سؤالات و بحث در مورد ترس ها و نگرانی هایش نمایید.
مروری بر مراقبت های قبل از پروسیجر
- در مورد چگونگی انتخاب فرد دهنده و نحوه ی گرفتن مغز استخوان توضیح دهید.
مبحث «دریافت مغز استخوان» را ببینید.
- در مورد مدت بستری در بیمارستان که ممکن است از ۱/۵ تا ۲ ماه طول بکشد (در صورت عدم وجود عارضه ی جدی)، توضیح دهید.
- در مورد استفاده از دوز بالای شیمی درمانی به تنهایی و یا همراه با پرتودرمانی کل بدن به عنوان آماده سازی جهت پیوند صحبت کنید.
- شیمی درمانی ممکن است ۱۰ روز طول بکشد.
- عوارض جانبی معمول شامل تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، التهاب مخاط، خشکی دهان، افزایش بزاق دهان، اسهال، تب با درجه ی پایین، ریزش مو (الوپیسی)، عدم تعادل الکترولیتها و آپلازی، پاروتیت و همچنین تضعیف مغز استخوان می باشند
- اثرات تهدید کننده حیات شامل ترومبوسیتوپنی شدید، سندرم ترشح نامناسب هورمون آنتی دیورتیک، نارسایی کلیه، سپسیس، بیماری انسداد عروقی و سندرم نشت عروقی است.
- پروسیجر BMT را تشریح کنید؛ بحث در مورد موارد زیر:
- بیمار در اتاق با مانیتورینگ مداوم تنها خواهد بود. به بیمار با محلول بی کربنات هیدراته می شود تا جریان سریع ادرار قلیایی از همولیز گلبولهای قرمز خون جلوگیری کند.
- داروهای اورژانسی برای واکنش آنافیلاکتیک باید در کنار تخت بیمار نگه داشته شود.
- تا مغز استخوان از طریق لاین مرکزی بدون فیلتر تزریق شده، که در حدود ۱ تا 2 ساعت طول میکشد،
مروری بر مراقبت های بعد از پروسیجر
- پروسیجرهای مراقبت از خود (شامل: تکنیک شستن دستها، استفاده از اسپیرومتری تشویقی، اندازه گیری مایعات دریافتی (I/O) و خروجی، مراقبت از پوست و دهان) را که بیمار تا زمان بستری در بیمارستان به آنها نیاز دارد، مرور کنید.
- در مورد توانایی انجام فعالیتها، محدودیتها و استفاده از تمرینات ورزشی بحث کنید.
- در مورد رژیم غذایی، استفاده از تغذیه کامل وریدی (TPN) و محدودیتها از قبیل غذاهای مجاز توضیح دهید.
- در مورد داروهای بعد از پیوند، عوارض جانبی مورد انتظار و کاتترهایی که جهت تجویز آنها گذاشته می شود، صحبت کنید،
- در مورد عوارض و اقداماتی که جهت پیشگیری یا درمان آنها انجام می شود، توضیح دهید.
- عفونت: بیمار در یک اتاق ایزوله یا اتاق تهویه دار قرار گیرد. آنتی بیوتیکهای سیستمیک پروفیلاکتیک و عوامل ضدویروسی، کشت خون، ادرار، گلو و مدفوع که به صورت روتین انجام می شود.
- بیماری حاد گرافت در مقابل میزبان: معمولا در حدود ۲ هفته تا ۳ ماه بعد از BMT ظاهر می شود، ممکن است باعث قرمزی، راش ماکولوپاپولر، نارسایی کبد، تاول و پوسته پوسته شدن، اسهال و درد شکمی شود، موارد خفیف معمولا خودبخود خوب شده و موارد شدید نیاز به درمان دارد و به داروهایی از قبیل استروئید با دوز بالا، گلوبولین آنتی تیموسیت، آنتی بادی مونوکلونال و آنتی بادی مونوکلونال OKT3) نیاز دارند.
- بیماری مزمن گرافت در برابر میزبان: ۳ ماه تا ۱ سال بعد از BMT رخ میدهد و با تغییراتی شبیه اسکلرو در ما در پوست، دستگاه گوارش و کبد، نقص سیستم ایمنی، تضعیف مغز استخوان، تغییر در عملکرد ریوی و اسکلتی - عضلانی مشخص می شود و با پردنیزولون و آزاتیوپرین [1] درمان می شود.
- مشکلات بالقوه طولانی مدت: صدمات عصبی، کاتاراکت، مشکلات اندوکرینی، تغییر در پوست، چشم، دهان و دستگاه گوارش
عوارض جانبی
- عوارض حاد
- موکوسیت
- عفونت ویروسی
- سپسیس قارچی و باکتریال
- نارسایی کلیه
- پنومونی اینترستیشیال
- بیماری انسدادی عروق
- بیماری گرافت در مقابل میزبان
- عوارض معمولی
- آنمی
- التهاب مخاط دهان به همراه خونریزی
- تغییرات پوست
- تهوع
- استفراغ
- اسهال
عوارض خطرناک: عفونت ها
مراقبت در منزل
اطلاعات عمومی
- آموزش های کتبی و شفاهی به بیمار و مراقبت دهنده بدهید و برای آنها نام و شماره تلفن پزشک و یا پرستار را فراهم کنید تا در صورت بروز هرگونه سؤالی، تماس بگیرد.
- در مورد این که اقدامات از عوارض جلوگیری می کند، توضیح دهید (مبحث تضعیف مغز استخوان را ببینید).
عفونت
- بیمار باید جهت حفاظت از خود در بیرون از منزل ماسک بزند.
- از شلوغی ها و رفتن به مغازه خواربارفروشی، تئاتر و رستوران خودداری کنید.
- از داشتن چند شریک جنسی خودداری کنید.
- قبل از غذا و بعد از توالت دست هایتان را بشویید.
- از تماس با حیوانات خانگی در ۳ ماه اولیه بعد از BMT خودداری کنید.
- خانه ی حیوانات را تمیز نکنید و یا با مواد دفعی حیوانات تماس پیدا نکنید.
- از تماس با گیاهان و گل ها خودداری کنید.
- در استخر عمومی شنا نکنید.
خونریزی
هشدار: چگونگی انجام اقدامات اورژانسی به دنبال خونریزی خودبخودی را مرور بیمار و مراقبت دهنده باید وسایل اورژانسی در دسترس داشته باشند. روش پانسمان و ایجاد فشار با پانسمان در ناحیه زخم را آموزش دهید.
- اقدامات پیشگیری از خونریزی (مانند حفظ یک محیط امن و عاری از درهم ریختگی، برداشتن قالیچه های اضافی، عدم استفاده از اشیاء تیز، استفاده از ریش تراش برقی، پوشیدن دستکش محافظ در هنگام باغبانی، اجتناب از راه رفتن با پای برهنه، استفاده از مسواک نرم، و در صورت وجود
لثه ی حساس و خونریزی دهنده استفاده از اسفنج نرم برای شستشوی دهان) را مرور کنید.
- قبل از انجام هر پروسیجر، دندانپزشک و سایر کارکنان بهداشتی درمانی را در مورد BMT آگاه سازید.
استوماتیت
- در مورد اهمیت بهداشت دهان و دندان در صبح، بعد از غذا و هنگام خواب توضیح دهید،
- میزان آسیب به دهان را به حداقل برسانید.
- به بیمار آموزش دهید از محلول های دهان شویه حاوی الکل استفاده نکند.
- بیمار باید از غذاهای محرک از قبیل میوه های ترش، ادویه و میوه ها و سبزیجات سفت اجتناب کند.
- بیمار را در مورد نحوه ی استفاده از محلول دهانشویه تجویز شده، مواد بی حس کننده و اسپری آموزش دهید.
- در مورد تغییر در برنامه فعالیت های روزمره زندگی، به بیمار و مراقبت دهنده آموزش دهید (مبحث «تضعیف مغز استخوان» را ببینید).
علایم هشدار دهنده
- علایم و نشانه هایی را که باید به پزشک یا پرستار گزارش شود، مرور کنید.
- تب
- راش
- تغییر در رنگ یا قوام مدفوع و ادرار
- تهوع و استفراغ
- درد
- خشکی دهان
- مشکل در بلع
- تغییر در رنگ پوست
- سرفه یا کوتاهی تنفس
آموزش های ویژه
- پروسیجرهای مراقبت از خود را به بیمار آموزش دهید.
- وسایل دسترسی به ورید مرکزی
- تجویز تغذیه مکمل وریدی (TPN)
- استفاده از پمپ تعیین حجم
- استفاده از اسپیرومتری تشویقی
- گرفتن و ثبت درجه ی حرارت، میزان جذب و دفع مایعات (I/O)، ادرار و تست مدفوع از نظر خون
- در مورد اماده نمودن محیط منزل صحبت کنید
- به بیمار در تهیه ی تجهیزات و وسایل لازم کمک کنید.
- به مراقبت دهنده ی بیمار آموزش دهید که خانه ی بیمار را قبل از ورود وی تمیز کند. برداشتن
همه ی گل ها و گیاهان و دور کردن حیوانات خانگی از خانه در ۱۰۰ روز اول توصیه می شود.
داروها
- هدف، دوز، زمان و روش مصرف هر یک از داروهای تجویز شده و همچنین عوارض جانبی که باید به پزشک یا پرستار گزارش شود را توضیح دهید.
- عدم استفاده از داروهای بدون نسخه بدون مشورت پزشک یا پرستار تأکید کنید.
رژیم غذایی
- در مورد ضرورت حفظ رژیم غذایی بر طبق دستور پزشک توضیح دهید.
- یک رژیم غذایی پرپروتئین و پرکالری را به بیمار پیشنهاد کنید.
- بیمار را به دریافت وعده های غذایی کوچک، مکرر و سبک تشویق کنید.
- هیدراتاسیون بیمار حفظ شود.
مراقبت های روانی – اجتماعی
- بیمار را تشویق کنید تا در مورد نگرانی های خود در رابطه با مراحل مختلف پروسیجر صحبت کند.
- بیمار را به بیان احساسات و ترسهای خود در رابطه با عوارض حاد و بالقوه همراه با پروسیجر درمانی تشویق کنید.
مراقبت های پیگیری
- بر اهمیت ویزیت های منظم و معاینات طبی تأکید کنید. مطمئن شوید که بیمار نام و شماره تلفن لازم را دارد.
ارجاعات
- بیمار را جهت مراجعه به مراکز خدمات اجتماعی و سرویس های تجهیزات مراقبت در منزل و حمایت روحی کمک کنید،
